Тагт павылт
Садик
Касыӈ няврам, хунь маниг олы, сартын яслин виве. Тув сяр маньтаггыл няврамаквет вивет. Тан ётаныл тот леккар нэ ос воспитатель нэ рупитэг. Няврамыт тот тыттавет, тан ётаныл тот рупитан хотпат ёӈасэгыт, маснутаныл те витыныт – тосам маснутыл маставет. Хотал сыс тованакт нявраманыл уральтаӈкв оманыл ёхтыгпалэгыт. Туп этипалаг тан оманылн юв вивет, ваим, хотал сыс яныг хотпат акваг рупитэгыт.
Няврамыт хурум таланыл товлын порат садикын вивет. Тыт тан мось мотсир оньсявет. Тан ётаныл тыт касыӈ хотал занятие вараве: послуӈкве, эргуӈкве, йиквуӈкве ханисьтавет. Малтып хотал порат няврамыт кон ёӈасэгыт, хайтыгтэгыт, поргасьлэгыт. Тоныт туп потыр суй, мовиньт суй суйты. Тованакт тан экскурсиян вантталавет: искола, клуб сунсыглэгыт, карыс нильтаныл торум ма-витыл пумсялахтэгыт.
Этипалаг, хунь няврамыт оманылн, сясекванылн, увсиянылн-каӈканылн юв ванттавет, татем пумысь потыр тан потрамегыт. Хотал сыс маныр олыс, та урыл пуссын лавегыт.
Искола
Тагт павылт яныг искола олы. Исколат няврамыт тит смена сир ханисьтахтэгыт, яныгнув няврамыт овыл сменат ханисьтахтэгыт – алпылныл хоталъят мус, мань няврамыт магыс тит сёс порат усь урокыт овылтавет. Исколат сав пывылныл няврамыт ханисьтахтэгыт: Тагтпавылныл, Кимкъясуйныл, Лопмусныл, Сартыньяныл ос мот мань павылныл. Мот павыл няврамыт интернатыт олэгыт, интернат искола похат олы.
Исколат классыт, спортзал, библиотека олы. Няврам ханисьтан хотпат магыс янас колнак олы – учительский. Сат овыл хоталэт – понедельникыт – искола коридорыт няврамыт магыс линейка вариглаве. Хотьют ёмасякв ханисьтахты – та няврам эсгаве, хотьют люльсэн ханисьтахты – та няврам мось лявыльттаве.
Исколат ёмас учителит рупитэгыт, тан няврамыт ёт юртынысь олэгыт, наскасыг ат лявтэгыт. Сат сыс хурум сёс тан няврамыт ёт ворн экскурсиян ялантэгыт, тот мот-мот уй-хул урыл, ма-вит урыл пумысь потрыт потыртэгыт.
Интернат
Интернатыт сав няврамыт олэгыт. Тан мот павлытыл тыг ёхтысыт. Таквсы порат, хунь ханисьтахтын вармаль усь овылтахты, тан Тагт павылн моторхапыл оманылн-атянылн тотавет, тоныт касын колын сав муй махум ёхтыглалы. Оманыл-атяныл акв-тит хотал Тагт павылт олэгыт, муйлэгыт, матыр пормас ман тэнут лапкат ёвтэгыт, тувыл юв минэгыт. Таквсы каникулыт торыг интернат няврамыт юв ат тотыглавет, тоныт Тагт-я яӈке иӈ оссыӈ ати, ос павлыт халт лёӈх инныт вараве.
Интернатыт няврамыт магыс сав колнак олы, хоты няврам хоты рутэ ляпат олуӈкве таӈхи, тот олы. Пыгрисит янас олэгыт, агирисит янас олэгыт. Няврамыт магыс столовая олы, тот хурум сёс тан тыттавет. Урокыт ханисьтан магыс ос янас колнак олы, тан тот урокыт ханисьтэгыт, кина сунсэгыт, нэпак ловиньтэгыт, ёӈасэгыт.
Тэлы порат, йильпи тал овылтахтнэ порат каникулыт мось хосаннувег варавет. Тоныт савсыр павылныл махум лувыӈ суныл нявраманыл магыс ёхтэгыт. Тананыл касалым няврамыт татем-та сягтэгыт, ваим, сака марсюмлавесыт. Оманыл-атяныл похат эргим-поргим хайтыгтэгыт, юв минуӈкве молямлэгыт.
Ос сака ёмас каникулыт – тыи туя каникулыт. Тоныт няврамаквет хурум этпосыт юв тотыглавет.
Клуб
Клуб маньси сир лававе – ёӈын кол. Тагт павылт сака нётнэ ёӈыл кол унттым олы. Тот няврамыт магыс нила ос хот сёс порат кина сунсуптаве, яныг хотпат магыс кина этипалаг – онтолов сёс порат вараве.
Касыӈ ялпыӈ хотал порат клубыт концерт ёӈаве. Тот эргыт эргавет, йиквыт йиквавет, осьхоль варнэ сценкат ёӈавет, савсыр пумысь сунсыглап тот рови касалаӈкве.
Клубыт библиотека олы, тот ловиньтан магыс савсыр нэпакыт виӈкве рови. Касыӈ хотпа хурум-нила нэпак авкторыг виӈкв верми, хунь нэпаканэ ловиньтыянэ, ювле тотыгъянэ, тоныт мот нэпак выг. Няврамыт магыс тот сака пумысь нэпакыт олыгыт.
Ос клубыт акв колнакыт скульптор Петр Шешкин тав мастерской лавнэ колнаке олы. Ты хум хотпа йивныл савсыр хурит касаил варуӈкве хасы: элумхолас хурит, уй-хул хурит. Тав варум рупатанэ сав яныг усытн, мот хон манн тотыглалавет. Хум ма янытыл акваг ваве.
Почта
Тагт павылт хосаттагыл почта олы. Тот тит хотпаг рупитэгыт, акв хотпа махум ёт кол тивырт рупиты, савсыр нэпакыт хансы. Титыт хотпа касыӈ колн почта тоты: газетат, журналыт, письмат. Почтальон касыӈ семьят ураве, тав ляххал тотнэ хотпа. Ляххалыт газетат хансым олэгыт, ос письма те ёхты – ты янас сягт, янас ляххал.
Тованакт хотпат посылкал ёхтавет. Тоныт, тэлы пора те, яныг хотпа сунсов выг, нявраманэ тав ётэ хайтэгыт, тан почтан та минэгыт. Посылка яӈк торыл лап-юнтым олы. Тан номсэгыт: аман манарыл тетвесыт? Посылканыл юв тотыгъяныл, палы пунсыяныл, тот савсыр пумысь тэп: хасьтал паквсам, колбас, атыӈ конпекат. Няврамыт хот-сягтэгыт: матъёмас яныг уст тан рутаныл олэгыт, савсыр пормас ос тэп вати-хал тетыглалэгыт.
Лапка
Тагт павылт хурум лапка олы. Тит лапкат тэнут тыналаве, акв лапкат пормас тыналаве. Тэнут лапкаг павыл тит овлэт олэг. Тагт павыл Тагт-ят унлы, павыл Тит овлаге мус ёмнэ лёӈхе хосаг олы. Улпыл таимагыс павылт тит лапка ты унттувесыг. Махум танти халанылт тованакт тох ты потыртэгыт: «Я-та, наӈ ос хоталь минэгыт?» «Ам ты овыл лапкан кос ялсум, ос нянь тыхотал тыг ат тотыглыма. Нянь тотнэ ойка пульницан пиныма. Ань та овыл лапкан ялэгум. Наӈ ос минэгын ман ати?», «Ос кос нянь эри. Аквъёт ялымен».
Пормас тыналан лапкат савсыр нётнэ ос пумысь пормас тыналаве. Тот ёӈын утыт тыналавет, маснут тыналаве, савсыр аны-сан тыналаве. Хотпа тув сялты те, маныр ёвтуӈкве тай акваг хонты: мойтак ман саграп, мант ман тер аны, торсаль ман лагыл маснут. Савсыр эрнэ порамс лапка тыналаве.
Рыбоучасток
Рыбоучастокыт сав мир рупиты. Хум хотпат хул хулпыл ос толгыл алысьлэгыт. Элын те алысьлэгыт, тан олнэ маан хул пирмайтан магыс плашкоут тетаве, плашкоутыт сав янкв пиным олы, тот хул польтаве. Хунь плашкоут хулыл тагиньты, тонт усь тав катерыл павылн хартаве.
Нэ хотпат ос хул ёт рупитэгыт, товат хул польтэгыт, товат хул солвалтэгыт, товат хул тер анысовытн нётнэ сир пиӈалэгыт, тув савсыр специя таратаве. Тамле банкат товлыӈ хапыл элы-самын маан тетавет, мот мат махмыт ты хул вос арталыяныл, тэпъялыяныл.
Ань олнэ порат плашкоутыт пенсыл рефрижираторыт олэгыт. Тув савнув хул лапи, ос хул ёмасякв польлаве. Туи порат савсыр катерыт хул магыс ёхталэгыт, тэлы порат – савсыр машинат. Товлыӈ хапыл воссыг хул ат тотыглаве, тыи сака тыныӈ вармаль